Bài viết này khám phá cách AI có thể trở thành công cụ mạnh mẽ trong việc phá vỡ vòng luẩn quẩn của thông tin sai lệch.

Niềm tin vào các thuyết âm mưu không chỉ là hiện tượng của một nhóm nhỏ. Từ những tin đồn về COVID-19 đến các vụ che đậy chính trị, tư duy âm mưu đã xâm nhập vào mọi ngóc ngách của xã hội. Mặc dù việc kiểm chứng thông tin trong thời đại số hóa rất dễ dàng, nhiều người vẫn tiếp tục bám chặt vào những niềm tin này. Liệu trí tuệ nhân tạo có thể thay đổi điều đó không?

Nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí uy tín Science cho thấy AI có thể chính là chìa khóa để giảm thiểu tư duy âm mưu có hại.

Các mô hình AI tạo sinh – như chuỗi GPT – đã cho thấy hiệu quả đáng ngạc nhiên trong việc tương tác với những người tin vào thuyết âm mưu thông qua các cuộc đối thoại được điều chỉnh riêng. Bằng cách trực tiếp giải quyết các bằng chứng mà mọi người trích dẫn cho niềm tin của họ, AI có khả năng dần dần phá vỡ ngay cả những quan điểm bám rễ sâu nhất.

Câu hỏi đặt ra là, cơ chế này hoạt động như thế nào, và liệu AI có thực sự có thể giúp xã hội chống lại thông tin sai lệch một cách bền vững hay không?

Một vấn đề dai dẳng

Sự phổ biến của các thuyết âm mưu đang gây lo ngại, đặc biệt khi xét đến những hậu quả thực tế của chúng. Từ cuộc nổi dậy ngày 6 tháng 1 cho đến việc phủ nhận COVID-19, những niềm tin này không chỉ đe dọa an toàn công cộng mà còn làm suy yếu chính nền dân chủ. Theo truyền thống, các nhà tâm lý học cho rằng niềm tin vào thuyết âm mưu đáp ứng nhu cầu tâm lý – mang lại cho người tin cảm giác kiểm soát hoặc độc đáo – và khó bị bác bỏ bởi các lập luận thực tế. Nhưng nếu vấn đề không nằm ở tâm lý của người tin mà là cách thức các sự kiện được trình bày với họ thì sao? Có thể nào mọi người bám víu vào các thuyết âm mưu đơn giản vì họ chưa bao giờ tiếp xúc với bằng chứng theo cách thực sự có ý nghĩa với họ? Nghiên cứu mới này cho thấy trí tuệ nhân tạo (AI) có thể là câu trả lời.

Sức Mạnh của Các Cuộc Đối Thoại AI

Nghiên cứu do Thomas Costello, Gordon Pennycook và David Rand dẫn đầu đã thử nghiệm một can thiệp mới, trong đó AI tham gia vào các cuộc trò chuyện thời gian thực với 2.190 người tham gia, mỗi người đều tin vào một thuyết âm mưu nào đó. Những người tham gia này được yêu cầu giải thích về thuyết âm mưu mà họ tin tưởng, sau đó AI sẽ tham gia vào một cuộc đối thoại gồm ba vòng, thách thức quan điểm của họ bằng các lập luận phản biện dựa trên sự thật.

Kết quả thật đáng kinh ngạc: các cuộc trò chuyện do AI dẫn dắt đã làm giảm niềm tin vào những thuyết âm mưu này trung bình 20%. Điều còn đáng chú ý hơn là hiệu quả này kéo dài ít nhất hai tháng. Các cuộc trò chuyện được cá nhân hóa cao độ, đề cập đến những bằng chứng cụ thể mà người tham gia đưa ra, có lẽ đây chính là yếu tố góp phần vào thành công của nghiên cứu.

Hơn nữa, kỹ thuật này không chỉ hiệu quả đối với các thuyết âm mưu “nhỏ” hay “ngoài lề”. Những người tham gia tin vào các thuyết âm mưu được lan truyền rộng rãi – như những thuyết liên quan đến COVID-19, cuộc bầu cử Mỹ năm 2020, hay thậm chí là những niềm tin lâu đời về Hội Illuminati – cũng có khả năng giảm niềm tin tương đương sau khi tương tác với AI.

Tại sao AI hoạt động hiệu quả trong khi con người gặp khó khăn

Điều gì khiến AI thuyết phục hơn một người kiểm chứng thông tin thông thường? Trước hết, AI không bị chi phối bởi cảm xúc hay sự thất vọng, vốn thường là rào cản trong các cuộc tranh luận giữa người với người. Khi ai đó không chịu thay đổi quan điểm, bản năng của chúng ta là hoặc tranh cãi gay gắt hơn hoặc rút lui. Ngược lại, AI có thể duy trì giọng điệu bình tĩnh và nhất quán, dẫn dắt cuộc trò chuyện với sự kiên nhẫn vô tận.

Một ưu điểm khác của AI là khả năng tạo ra các phản hồi được cá nhân hóa. Mỗi người tin vào thuyết âm mưu đều có lý do riêng để tin vào điều đó, và việc bác bỏ theo cách “một kích cỡ phù hợp tất cả” đơn giản là không hiệu quả. AI có thể xử lý và phản hồi các lập luận cụ thể của từng cá nhân, khiến cuộc đối thoại cảm giác giống một cuộc thảo luận cá nhân hơn là một bài giảng.

Quan trọng hơn, AI không chỉ bác bỏ các thuyết âm mưu một cách mù quáng. Nó có khả năng phân biệt giữa những tuyên bố không có cơ sở và những tuyên bố dựa trên sự thật. Khi người tham gia đề cập đến các âm mưu có thật (như thí nghiệm MK Ultra của CIA), AI không cố gắng bác bỏ chúng, điều này có thể đã tăng cường độ tin cậy của nó trong các lĩnh vực khác.

Tác động bền vững: Thay đổi tư duy trong dài hạn

Hiệu quả của những cuộc đối thoại với AI này không chỉ là một chiến thắng nhất thời. Nghiên cứu cho thấy việc giảm niềm tin vào thuyết âm mưu không phải là hiệu ứng ngắn hạn sẽ phai nhạt sau vài ngày. Thực tế, ngay cả sau hai tháng, những người tham gia vẫn không có dấu hiệu quay trở lại mức độ tin tưởng ban đầu của họ.

Điều còn ấn tượng hơn là hiệu ứng lan tỏa. Mỗi cuộc đối thoại chỉ tập trung vào một thuyết âm mưu cụ thể cho mỗi người, nhưng sau khi tương tác với AI, những người tham gia cũng giảm niềm tin vào các thuyết âm mưu khác không liên quan. Điều này cho thấy sự can thiệp đã giúp thay đổi toàn diện cách nhìn nhận thế giới của họ, xa rời lối tư duy âm mưu.

Không chỉ thay đổi niềm tin, những người tham gia còn thể hiện sự thay đổi hành vi rõ rệt. Nhiều người bày tỏ ý định tăng cường phớt lờ hoặc tranh luận với những người tin vào thuyết âm mưu khác, và một số thậm chí ít có khả năng tham gia vào các cuộc biểu tình liên quan đến thuyết âm mưu. Sự thay đổi hành vi này gợi ý về tiềm năng của AI trong việc giảm thiểu sự lan truyền của thông tin sai lệch trong các bối cảnh xã hội rộng lớn hơn.

Một Con Dao Hai Lưỡi?

Mặc dù tiềm năng của AI trong việc vạch trần thông tin sai lệch là vô cùng hứa hẹn, chúng ta cũng cần xem xét mặt trái của công nghệ này. AI có thể dễ dàng được huấn luyện để lan truyền thông tin sai lệch một cách hiệu quả như khi nó vạch trần chúng. Nếu không có những rào cản cẩn thận, AI tạo sinh có thể bị vũ khí hóa để củng cố những niềm tin sai lầm, khiến việc các nền tảng và nhà phát triển phải thực thi những hướng dẫn nghiêm ngặt về cách sử dụng AI trong diễn ngôn công cộng trở nên cực kỳ quan trọng.

Tuy nhiên, những ý nghĩa tích cực của việc sử dụng AI như một công cụ cho sự thật là rất sâu sắc. Trong một thế giới mà thông tin sai lệch đang hoành hành, AI có thể trở thành một nguồn tài nguyên vô giá cho các nhà báo, giáo viên và những người kiểm chứng thông tin. Thay vì chơi trò “đập chuột” với mỗi thuyết âm mưu mới, chúng ta có thể thấy những giải pháp có thể mở rộng quy mô, nơi AI có thể tham gia một cách có hệ thống vào việc đối phó với thông tin sai lệch trên mạng xã hội, trong các công cụ tìm kiếm và hơn thế nữa.

Chủ nghĩa lạc quan trong thế giới hậu sự thật?

Thành công của AI trong việc thay đổi suy nghĩ nên truyền cảm hứng lạc quan. Trong một thời gian dài, người ta vẫn cho rằng một khi ai đó rơi vào vòng xoáy của tư duy âm mưu, họ sẽ mất khả năng lý trí. Nhưng nghiên cứu này cho thấy rằng ngay cả những người tin vào thuyết âm mưu một cách sâu sắc cũng có thể bị thuyết phục bằng cách tiếp cận đúng đắn – một cách tiếp cận kiên nhẫn, được cá nhân hóa và có bằng chứng hỗ trợ. AI có thể không đơn độc giải quyết được cuộc khủng hoảng thông tin sai lệch, nhưng chắc chắn nó bổ sung một công cụ mạnh mẽ mới vào cuộc chiến này.

Tác giả: Bernard Marr

Link bài gốc: AI And Conspiracy Theories: Can Artificial Intelligence Help Change Minds? | Bài được đăng vào ngày 03/10/2024, trên báo điện tử businessinsider.com

Dịch giả: Hoàng Phan – KenkAI Nhiều thứ hay

(*) Bạn có thể sao chép và chia sẻ thoải mái.

(**) Follow KenkAI Nhiều thứ hay để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

Jeff Bezos cho biết trong một chuyến tham quan Blue Origin rằng ông muốn công ty làm cho du hành vũ trụ rẻ đến mức “hai đứa trẻ trong phòng ký túc xá” có thể tạo ra công ty vũ trụ lớn tiếp theo.

YouTuber Tim Dodd, được biết đến với tên kênh “Everyday Astronaut,” đã đăng một video phần hai của chuyến tham quan cơ sở sản xuất Blue Origin và bệ phóng Glenn ở Cape Canaveral, Florida, vào thứ Năm. Dodd đã phỏng vấn Bezos trong khi ông dẫn tour cơ sở khổng lồ mà Blue Origin sẽ sử dụng để phóng tên lửa vào không gian.

(Bezos thậm chí còn chỉ ra khu vực phóng mà đối thủ SpaceX sử dụng để phóng Falcon Heavy, tên lửa hoạt động mạnh nhất thế giới.)

Bezos nói trong cuộc phỏng vấn rằng ông muốn Blue Origin làm cho du hành vũ trụ rẻ đến mức chúng ta có thể bay tới mặt trăng “rẻ hơn 100 lần.”

“Du hành vũ trụ là một vấn đề đã được giải quyết. Nó đã được giải quyết trong năm mươi năm. Điều chưa được giải quyết là chi phí,” Bezos nói trong video.

Giải quyết vấn đề du hành vũ trụ rẻ và dễ dàng là “điều sẽ thực sự mở rộng bầu trời cho nhân loại” và làm cho “sự năng động khởi nghiệp trong không gian mà tôi đã chứng kiến cận cảnh trong 20 năm qua trên internet,” Bezos nói.

“Nếu kích thước tối thiểu để thực hiện bất kỳ thí nghiệm hữu ích nào là nhiều, nhiều triệu đô la, thì bạn không thể có, bạn biết đấy, hai đứa trẻ trong phòng ký túc xá tạo ra phát minh tuyệt vời tiếp theo,” ông nói thêm. “Rào cản gia nhập quá cao.”

Đã hơn ba năm kể từ khi Bezos từ chức CEO của Amazon, công ty mà ông nổi tiếng sáng lập trong gara của mình vào năm 1994. Khi từ chức, Bezos nói rằng ông dự định dành nhiều thời gian hơn cho hai dự án khác của mình, Blue Origin và The Washington Post.

Bezos nói trong chuyến tham quan Blue Origin rằng “lý do chính” ông rời vị trí CEO của Amazon là để tập trung vào Blue Origin.

“Tôi vẫn rất tham gia vào Amazon, chủ yếu là về mảng AI, nhưng Blue thực sự là nơi tôi đang đặt phần lớn nỗ lực sản xuất của mình, và tôi đang làm việc chăm chỉ hơn bao giờ hết thực sự,” Bezos nói trong video.