… Cuối cùng, Lincoln đã tìm ra vị tướng tài ba để dẫn dắt quân đội của mình: Ulysses S. Grant. Grant sẵn sàng chiến đấu. Ông đã giành được những chiến thắng quan trọng, như trận Vicksburg, giúp Liên minh kiểm soát sông Mississippi. Nhưng Grant nhận ra rằng chỉ giành chiến thắng trong các trận đánh là chưa đủ để kết thúc cuộc chiến.

Điều quan trọng là phải tước đi khả năng tiếp tục chiến đấu của miền Nam. Để làm được điều này, quân đội Liên minh phải tấn công đồng thời ở nhiều nơi. Họ phải chiến đấu liên tiếp qua nhiều trận đánh. Và họ cần phá hủy đường sắt và nhà máy đang giúp duy trì hoạt động của quân đội Liên minh miền Nam.

Grant dự định làm suy yếu miền Nam đến mức buộc họ phải đầu hàng. Nhưng điều này sẽ cần thời gian. Và nó sẽ gây ra cái chết cho hàng ngàn người nữa.

Những quyết định khó khăn trong thời chiến

Lincoln ngày càng tin tưởng vào Grant. Sau một trận đánh đẫm máu kinh hoàng, nhiều người cho rằng Grant nên bị sa thải. Nhưng Lincoln đã nói: “Tôi không thể mất người đàn ông này. Ông ấy chiến đấu.”

Ở miền Bắc, số người tình nguyện nhập ngũ ngày càng ít đi. Vì vậy, năm 1863, Lincoln đã ban hành lệnh tổng động viên. Lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, đàn ông bị buộc phải gia nhập quân đội. Ở New York và các thành phố khác, đã xảy ra những cuộc bạo động chống lệnh tổng động viên. Người ta nói rằng họ không thấy lý do tại sao phải chết để giải phóng người da đen. Nhiều người miền Bắc quá chán ngán chiến tranh đến mức sẵn sàng để các bang ly khai ra đi.

Ngày càng có nhiều người đổ lỗi cho Lincoln. Ông cần phải giải thích tại sao cuộc chiến phải được tiếp tục đến cùng. Nhưng vào thời điểm đó, tổng thống hiếm khi trực tiếp phát biểu trước toàn quốc. Cơ hội của Lincoln đến vào dịp khánh thành nghĩa trang ở Gettysburg, Pennsylvania. Trận Gettysburg đã là một chiến thắng vĩ đại cho Liên minh. Quân đội miền Bắc đã ngăn chặn được cuộc tiến công của quân nổi dậy. Nhưng cái giá phải trả thật khủng khiếp: hơn ba nghìn binh sĩ Liên minh và gần năm nghìn binh sĩ Liên minh miền Nam đã ngã xuống. Một nghĩa trang đặc biệt được lập nên để an táng tất cả những người đã hy sinh.

Lễ khánh thành nghĩa trang diễn ra vào ngày 19 tháng 11 năm 1863. Dù là Tổng thống, Lincoln không phải là diễn giả chính. Vinh dự đó thuộc về Edward Everett, một người nổi tiếng với những bài diễn văn dài và hoa mỹ. Everett đã nói trong gần hai tiếng đồng hồ.

Ngược lại, Lincoln chỉ phát biểu trong vỏn vẹn hai phút. Lời nói của ông giản dị và thẳng thắn. Ông mở đầu bằng cách trích dẫn một câu từ Tuyên ngôn Độc lập: “Tất cả mọi người sinh ra đều bình đẳng.” Ông nhắc nhở khán giả rằng Hợp chủng quốc Hoa Kỳ là quốc gia đầu tiên được xây dựng trên nền tảng của ý tưởng bình đẳng đó. Năm 1776, không ai biết liệu một đất nước như vậy có thể tồn tại hay không. Giờ đây, người ta đang tự hỏi liệu nó có thể trường tồn. Có lẽ nó đang trên bờ vực sụp đổ.

Lincoln không thể nhượng bộ trước những đòi hỏi của phe nổi loạn, bởi vì đất nước phải tồn tại. Liên minh không chỉ chiến đấu để giữ cho Hợp chủng quốc Hoa Kỳ được thống nhất, mà còn để bảo đảm rằng “chính quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân sẽ không biến mất khỏi trái đất này.”

Theo lời kể của một số người nghe, khi Lincoln kết thúc bài diễn văn, cả khán đài chìm trong im lặng. Mọi người quá xúc động đến nỗi không thể vỗ tay. Edward Everett sau đó đã viết rằng chỉ trong vỏn vẹn hai phút, Lincoln đã chạm đến trọng tâm của vấn đề còn sâu sắc hơn cả bài diễn văn dài của ông ta.

Lịch sử đồng tình với nhận xét của Everett. Bài Diễn văn Gettysburg được công nhận rộng rãi là một trong những bài phát biểu đẹp đẽ và quan trọng nhất từng được viết ra.

Tuy nhiên, cuộc chiến vẫn tiếp diễn gần một nghìn ngày, và vẫn chưa thấy hồi kết.

Chiến thắng đã đến

Năm 1864, nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của Lincoln sắp kết thúc. Theo lịch trình, một cuộc bầu cử mới sẽ diễn ra vào tháng 11. Nhưng liệu có thể tổ chức bầu cử giữa lúc nội chiến đang diễn ra? Các cố vấn của Lincoln đề xuất hoãn bầu cử đến khi chiến tranh kết thúc. Ông đã từ chối: “Chúng ta không thể có chính quyền tự do mà không có bầu cử,” ông giải thích. Vì vậy, chiến dịch tranh cử bắt đầu, dù người dân ở các bang nổi loạn sẽ không tham gia bỏ phiếu.

Đối thủ của Lincoln là George McClellan, vị tướng từng từ chối tham chiến. Trong các bài phát biểu, McClellan ngụ ý rằng ông sẵn sàng thỏa hiệp để chấm dứt chiến tranh.

Lincoln hoàn toàn không chắc mình sẽ thắng cử. Nhiều người Mỹ đã mệt mỏi với chiến tranh. Họ sẵn sàng bỏ phiếu cho bất kỳ ai. Mặc dù đối thủ hứa hẹn một kết thúc nhanh chóng, Lincoln biết rằng các binh sĩ vẫn ủng hộ mình. Vì vậy, ông đảm bảo họ có thể bỏ phiếu.

Rồi, ngay trước cuộc bầu cử, Liên minh đã giành được những chiến thắng to lớn. Tướng William Sherman, được đào tạo bởi Grant, đã chiếm được Atlanta. Tướng Philip Sheridan, cũng được Grant huấn luyện, đã giành chiến thắng trong một loạt trận đánh ở Thung lũng Shenandoah. Và chính Grant đã tiến gần đến việc chiếm được thủ đô Richmond của Liên minh miền Nam tại Virginia. Với niềm tin vào chiến tranh được khôi phục, cử tri đã bầu Lincoln vào nhiệm kỳ thứ hai.

Đến đầu năm 1865, kết thúc của cuộc chiến cuối cùng đã hiện rõ. Vào ngày 25 tháng 3, quân đội của Grant đã chiếm được Richmond. Sau đó, ông bao vây quân đội của Tướng Robert E. Lee, thủ lĩnh quân đội Liên minh miền Nam. Lee không còn lựa chọn nào khác. Vào ngày 9 tháng 4, ông đã đầu hàng quân đội của mình cho Grant tại Appomattox, Virginia. Về mọi mặt thực tế, cuộc Nội chiến đã kết thúc.

Hòa bình và hòa giải: Những bước đầu tiên

Lincoln không có mặt tại buổi lễ đầu hàng. Hai vị tướng gặp nhau trong một tòa án. Grant đã đối xử với Lee một cách rộng lượng. Ông hiểu rõ điều Lincoln mong muốn. Những người lính bại trận sẽ không bị diễu hành qua các đường phố hay bị chế giễu. Họ thậm chí còn được phép giữ lại ngựa của mình. Và Grant đã sắp xếp để cung cấp lương thực cho những binh lính Liên minh miền Nam đang đói.

Trở về Washington, đám đông phấn khích vây quanh Nhà Trắng. Mọi người đều gọi tên Lincoln. Tad được chào đón nồng nhiệt khi xuất hiện ở cửa sổ, vẫy một lá cờ Liên minh miền Nam. Rồi Lincoln đến. Ông yêu cầu ban nhạc chơi bài hát miền Nam “Dixie”. Ông nói rằng ông luôn thích giai điệu này, và giờ đây bài hát thuộc về cả đất nước một lần nữa.

Lincoln đã lên kế hoạch cho ngày này từ lâu. Mang lại hòa bình còn quan trọng hơn cả việc tiến hành chiến tranh. Và nó sẽ cũng khó khăn không kém. Với sự khuyến khích của Lincoln, Quốc hội đã thông qua Tu chính án thứ Mười ba của Hiến pháp. Tu chính án này sẽ xóa bỏ chế độ nô lệ ở khắp nơi trên Hợp chủng quốc Hoa Kỳ.

Trong bài diễn văn nhậm chức lần thứ hai, Lincoln đã nói rằng ông muốn chào đón các bang nổi loạn trở lại Liên minh. Nhưng khi ông phát biểu trước đám đông bên ngoài tòa nhà Quốc hội, không phải ai cũng hoan hô ông. Một bức ảnh cho thấy John Wilkes Booth và đồng bọn đứng gần đó. Những người này đã âm mưu ám sát tổng thống.

Sự mù quáng của thành kiến và hậu quả bi thảm

Booth là một diễn viên thành công. Có người gọi anh ta là người đàn ông đẹp trai nhất nước Mỹ. Anh ta tận tụy với Liên minh miền Nam và tin rằng chế độ nô lệ không chỉ tốt cho người da trắng – mà còn tốt cho cả người da đen. Anh ta khinh miệt Lincoln, cho rằng ông thô lỗ và thiếu văn hóa. Anh ta tin chắc rằng Lincoln đang phá hủy đất nước.

Khoảng một tháng sau khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, Lincoln đã có một giấc mơ kinh hoàng. Trong mơ, ông bước vào Nhà Trắng và thấy mình nằm chết trong quan tài. Ông hỏi một người lính gác chuyện gì đã xảy ra. Người lính đáp, “Ông ấy đã bị một kẻ ám sát giết hại.”

Ba ngày sau, vào ngày 14 tháng 4 năm 1865, Lincoln đến xem một vở hài kịch tại Nhà hát Ford cùng vợ và một số bạn bè. Ông và Mary muốn thư giãn và tận hưởng thời gian bên nhau. Chiều hôm đó, ông đã nói với vợ, “Chúng ta phải cùng nhau vui vẻ hơn trong tương lai.” Tại nhà hát, Lincoln ngồi trên một chiếc ghế bập bênh và Mary dựa vào tay ông, âu yếm với chồng.

John Wilkes Booth biết được Lincoln sẽ có mặt tại nhà hát. Booth đã từng diễn ở đây và thông thuộc mọi ngóc ngách của tòa nhà. Vì vậy, hắn không gặp khó khăn gì khi lẻn vào và leo lên tầng trên, đến chỗ phòng riêng của tổng thống. Hắn lén lút tiến đến phía sau Lincoln và nổ súng. Tiếng súng của Booth bị nhấn chìm trong tiếng cười của khán giả. Booth tẩu thoát bằng cách nhảy xuống sân khấu một cách kịch tính. Đây là động tác ấn tượng mà hắn thường sử dụng khi diễn xuất.

Lincoln không chết ngay lập tức. Ông được đưa từ nhà hát sang một ngôi nhà đối diện. Chiếc giường ở đó quá nhỏ đến nỗi vị tổng thống cao lớn không thể nằm vừa. Người ta phải dùng gối kê cho ông. Được bao quanh bởi gia đình, bác sĩ và cố vấn, ông nằm hôn mê trong chín giờ đồng hồ. Vào lúc 7:22 sáng hôm sau, Abraham Lincoln qua đời. Ông thọ 56 tuổi.

Tác giả: Janet B. Pascal, tên sách: Who Was Abraham Lincoln?
Dieter R. dịch một đoạn nhỏ từ cuốn sách.