Chủ nghĩa khắc kỷ nổi lên như một trào lưu tiếp thêm sức mạnh tinh thần cho con người giữa thế giới đầy thử thách.
Khắc kỷ – chủ nghĩa “thời thượng”
Chủ nghĩa khắc kỷ (stoicism) là một trường phái triết học được khai sinh tại Hy Lạp cổ đại vào thế kỷ ba trước Công nguyên. Với trọng tâm là đạo đức thực hành, con người sẽ hướng tới việc đạt hạnh phúc và bình an nội tâm thông qua rèn luyện lý trí, kiểm soát cảm xúc và sống hòa hợp với tự nhiên.
Chủ nghĩa này chia mọi chuyện thành ba nhóm: Nhóm một: Những điều ta có thể kiểm soát (hành động và suy nghĩ của bản thân). Nhóm hai: Những điều ta không thể kiểm soát (yếu tố tự nhiên và hành động của người khác). Nhóm ba: Những điều ta có thể kiểm soát một phần (công việc có sự tham gia của người khác).
Dựa trên nền tảng phân loại, người khắc kỷ xây dựng một tri kiến cơ bản: Hầu hết đau khổ của con người có nguồn gốc từ việc họ vui thích, buồn rầu vì những hiện tượng tự nhiên, tiến trình xã hội, hoàn cảnh không phụ thuộc vào họ – những điều bản thân không thể kiểm soát. Lời khuyên của chủ nghĩa là hãy tập trung vào nhóm một, mặc kệ nhóm hai và lên kế hoạch cho nhóm ba.
Phương châm sống này tỏ ra khá phù hợp và hiệu quả khi con người đối mặt nhiều thách thức từ hoàn cảnh khách quan. Nhờ vậy, chủ nghĩa khắc kỷ được nhắc đến, tìm hiểu và thực hành khá nhiều trong khoảng chục năm trở lại đây.
Giữa Covid-19, độc giả phương Tây say mê nghiên cứu những trước tác kinh điển chủ nghĩa khắc kỷ. Số bản in cuốn Suy tưởng (Meditations) của Hoàng đế La Mã Marcus Aurelius (121 – 180) – nhà hiền triết kiệt xuất của chủ nghĩa khắc kỷ, tăng 28% trong nửa đầu năm 2020 so với năm 2019. Doanh số bản in quyển Letters from a Stoic của Lucius Annaeus Seneca tăng 42%, còn bản điện tử tăng đến 356%. Trong nước, bản dịch Seneca: Những bức thư đạo đức bán được hơn 10.000 cuốn.
Cuốn “Suy tưởng” bản Việt do NXB Tri Thức ấn hành năm 2024, do dịch giả Tiết Hùng Thái chuyển ngữ. Ảnh: NXB Tri Thức
Thời kỳ hậu Covid-19, chủ nghĩa này tiếp tục nổi lên như trào lưu được công chúng ưa thích, không còn giới hạn ở những bài giảng triết học. Còn được gọi là “chủ nghĩa khắc kỷ hiện đại”, tư tưởng hồi sinh và “bắt nhịp” khá ăn ý với đời sống 4.0, tiếp cận đại chúng bằng nhiều hình thức phong phú như podcast, email, mạng xã hội, sách self-help, khóa huấn luyện cá nhân, sự kiện trực tiếp.
Một số doanh nhân, tỷ phú nổi tiếng như Warren Buffett, Jeff Bezos, Mark Cuban cũng công khai thực hành, khiến stoicism tăng sức hút với đại chúng. Thậm chí ông Jack Dorsey, CEO của Square và cựu CEO của Twitter, còn có biệt danh “người khắc kỷ của thung lũng Silicon” do duy trì thói quen thức dậy lúc 5h sáng và tắm nước đá.
Nhân vật khắc kỷ trong những tiểu thuyết danh tiếng
Độc giả trong nước từ lâu quen thuộc với những nhân vật văn học thể hiện rõ tinh thần khắc kỷ, chẳng hạn như lão ngư dân Santiago trong Ông già và biển cả (1952) của văn hào Mỹ Ernest Hemingway (1899 – 1961). Trong tác phẩm, nhân vật chính chiến đấu không ngừng nghỉ suốt ba ngày đêm với con cá kiếm khổng lồ. Rã rời, kiệt sức nhưng ông không bao giờ khuất phục, với lòng tin mãnh liệt: “Con người có thể bị hủy diệt nhưng không thể bị đánh bại”.
Ý chí này phản ánh lý tưởng của người khắc kỷ: Chịu đựng thử thách bằng lòng dũng cảm và sự bình tĩnh, tập trung vào nỗ lực hơn là kết quả. Santiago chấp nhận rằng ông không thể kiểm soát được sóng gió đại dương, con cá kiếm và bầy cá mập hung tợn, chỉ có thể tập trung vào tay nghề thượng thừa, quyết tâm và tính kỷ luật của bản thân – những yếu tố ông có thể kiểm soát được. Năm 1953, kiệt tác được trao giải Pulitzer, góp phần giúp Hemingway thắng giải Nobel Văn học vào một năm sau.
Được biết đến như tên tuổi tiêu biểu của chủ nghĩa phi lý và hiện sinh, nhà văn kiêm triết gia Pháp Albert Camus (1913 – 1960), chủ nhân giải Nobel Văn học năm 1957, cũng viết nên những tác phẩm phản ánh tư tưởng khắc kỷ. Trong Thần thoại Sisyphus (1942), tác giả mô tả việc tìm kiếm ý nghĩa và phẩm giá trong sự tồn tại, ngay cả khi cuộc sống dường như vô nghĩa hoặc rối tung. Đây là ý tưởng gợi nhớ đến nguyên tắc “amor fati” (yêu số phận) của khắc kỷ. Ngoài ra, ẩn dụ Sisyphus liên tục lăn một tảng đá lên đồi chỉ để nó lăn xuống cũng thể hiện lý tưởng: Kiên trì trước khó khăn không thể tránh khỏi.
Còn trong Dịch hạch (1947), để đối phó trận dịch không thể kiểm soát, các nhân vật không có gì ngoài lòng dũng cảm và tinh thần đoàn kết. Bằng cách tập trung vào những gì người ta có thể kiểm soát (hành động và thái độ) thay vì hoàn cảnh bên ngoài, con người chạm đến tự do nội tâm.
Bước sang thế kỷ 21, tinh thần khắc kỷ cũng được gửi gắm qua nhiều tác phẩm đạt giải Pulitzer suốt thập niên qua. Tiếu thuyết Con sẻ vàng (The Goldfinch, 2013) của nhà văn từng nhận giải Pulitzet năm 2014, Donna Tartt, phản ánh các yếu tố triết học thông qua cuộc lữ hành trần gian đầy đau khổ của nhân vật chính Theo Decker. Giữa nghịch cảnh trớ trêu, Theo có lúc tự hủy hoại bản thân, nhưng trong anh luôn khát khao gìn giữ phẩm giá, vươn đến cuộc sống tốt đẹp hơn.
Bức tranh Con sẻ vàng – tuyệt phẩm của danh họa Hà Lan Carel Fabritius (1622 – 1654) – vừa giữ vai trò “nhân vật trung tâm” của tiểu thuyết, vừa biểu tượng cho sự trường tồn và vẻ đẹp giữa cuộc đời hỗn loạn. Hình ảnh này thể hiện lòng tin của người vào sức mạnh của nghệ thuật, triết học trong việc nâng cao tinh thần, mang lại cảm giác về trật tự và mục đích.
Bản tiếng Việt “Con sẻ vàng” do dịch giả Nguyễn An Lý thực hiện, xuất bản bởi NXB Thế giới năm 2017. Ảnh: NXB Thế giới
Ánh sáng vô hình (All the light we cannot see, 2014) – thắng giải Pulitzer năm 2015 – của Anthony Doerr, khéo léo đan cài số phận của cô bé mù người Pháp Marie-Laure LeBlanc và cậu bé lính Đức Werner Pfennig. Qua đó, tác giả nêu bật tình người trước hoàn cảnh thách thức lương tri giữa cuộc Thế chiến II. Sự giằng xé nội tâm của Werner về vai trò bản thân trong cuộc chiến, cũng như quyết định hy sinh để cứu Marie-Laure khắc họa ước ao hướng thiện và niềm tin tối thượng vào đạo đức, bất chấp thế giới đầy nghiệt ngã. Đây chính là nguyên tắc sống còn của chủ nghĩa khắc kỷ.
Colson Whitehead là một trong bốn nhà văn được trao giải Pulitzer hai lần. Cả hai tiểu thuyết Tuyến hỏa xa ngầm (The Underground Railroad, Pulitzer 2017) và Cuộc đào thoát (The Nickel Boys, Pulitzer 2020) đều mê hoặc độc giả bằng câu chuyện người da màu trốn chạy khỏi địa ngục trần gian, chiến đấu không khoan nhượng cho phẩm hạnh và tự do.
Trên kệ sách best-seller của thế giới, Người đàn ông mang tên Ove (A man called Ove, 2012) của tác giả Thụy Điển Fredrik Backman bộc lộ khá rõ tinh thần khắc kỷ qua cuộc đời bi hài của nhân vật chính. Ove, 59 tuổi, năm lần bảy lượt tìm cách chết, nhưng luôn gặp đủ thứ trục trặc. Những tình huống đời thường hài hước dần khai mở quá khứ, lý giải thái độ cộc cằn, lối sống quá nguyên tắc đến mức kỳ quặc của Ove. Cuốn sách bán được hơn ba triệu bản này là một minh họa sống động cho cách áp dụng nguyên tắc của chủ nghĩa khắc kỷ trong cuộc sống thường ngày. Ove, bằng cách chấp nhận nghịch cảnh và hành động theo giá trị cá nhân, không chỉ tìm thấy ý nghĩa cuộc sống cho mình mà còn truyền cảm hứng cho những người xung quanh.
Chủ nghĩa khắc kỷ “hồi sinh” vào thế kỷ 21 cho thấy sức sống mãnh liệt và giá trị trường tồn của nó. Không chỉ phổ biến trong chủ đề trò chuyện, trên mạng xã hội, xu hướng tìm kiếm, tư tưởng này còn hiển hiện trong những danh tác được giới phê bình ca ngợi, cho đến những cuốn sách giàu tính giải trí đại chúng.
Zero to One: Từ Số Không đến Số Một trong Khởi nghiệp
Peter Thiel và Blake Masters phân tích chi tiết những yếu tố cần thiết để xây dựng một đế chế kinh doanh vĩ đại. Họ sẽ hướng dẫn bạn cách tạo ra sự khác biệt vượt trội và trở thành người có giá trị nhất. Đồng thời, họ cũng sẽ giới thiệu với bạn những yếu tố quan trọng để xây dựng một doanh nghiệp độc quyền sinh lợi.
Đây không đơn thuần là một cuốn sách chỉ dẫn cách kiếm tiền. Peter Thiel và Blake Masters chia sẻ cả những thành công lẫn thất bại của họ. Qua những trải nghiệm này, bạn sẽ hiểu được điều gì đã giúp một số công ty đạt được thành công vang dội, và ngược lại, điều gì khiến một số doanh nghiệp thất bại thảm hại. Tuy bạn sẽ không tìm thấy những công thức thành công nhanh chóng trong cuốn sách này, nhưng bạn sẽ học được cách xây dựng một công ty khởi nghiệp có tiềm năng to lớn để trở thành người dẫn đầu trong ngành.
“Zero to One” sẽ hướng dẫn bạn cách nhận diện những cơ hội quý giá và tận dụng chúng một cách triệt để.
Cuốn sách này gồm có 14 chương, chúng ta sẽ cùng nhau “giải mã” 14 chương sách này trong vòng 4 tuần tới.
Mục đích của mình khi viết những bài này là truyền đạt kiến thức và khơi dậy nguồn cảm hứng. Hi vọng sau khi đọc bài viết này, các bạn sẽ được truyền cảm hứng và muốn tìm hiểu sâu hơn. Khi đó, mình khuyến khích các bạn mua sách từ các nhà xuất bản chính thống, việc này không chỉ giúp bạn có trải nghiệm đọc sách trọn vẹn mà còn là cách chúng ta tri ân các tác giả và ngành xuất bản. Cám ơn!
Chương 1: Đối mặt với Thách thức của Tương lai
Tương lai chỉ có giá trị bởi vì nó không thể đoán trước. Nếu ta có thể dự đoán được tương lai, nó sẽ trở nên vô nghĩa. Vì vậy, để đạt được thành công, tầm nhìn xa trông rộng và tư duy đột phá là vô cùng quan trọng. Tương lai của sự thành công có thể phát triển theo hai hướng:
Mở rộng hoặc theo chiều ngang (Extensive or horizontal) Chuyên sâu hoặc theo chiều dọc (Intensive or vertical)
Có thể bạn đang làm một công việc bình thường và tìm kiếm một lối đi an toàn, không gây tranh cãi. Đây được gọi là con đường phát triển theo chiều rộng. Nó cũng thuộc về xu hướng toàn cầu hóa, vì bạn đang làm những gì mọi người làm hàng ngày. Tất cả các ý tưởng đều na ná giống nhau – bạn chọn một khái niệm khả thi và áp dụng nó theo cách phù hợp với mình.
Nếu bạn có thể hình dung một tương lai sáng tạo và đang thử nghiệm những ý tưởng mới, bạn đang đi trên con đường phát triển theo chiều sâu. Nó hoàn toàn đối lập với sự phát triển theo chiều rộng. Điều này đồng nghĩa với việc cung cấp những sản phẩm hoặc dịch vụ chưa từng có trước đây, và nó đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn. Cuối cùng, bạn đang tiến lên phía trước. Sự phát triển theo chiều sâu có thể được hiểu như tất cả những công nghệ mới, vốn chân thực và hữu ích cho số đông.
Mặc dù toàn cầu hóa và công nghệ là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau, chúng có thể diễn ra cùng lúc hoặc không. Vấn đề của toàn cầu hóa là sự đồng nhất về chất lượng của mọi thứ. Mọi người cạnh tranh cho những nguồn lực hạn chế và chúng nhanh chóng cạn kiệt. Bề ngoài có vẻ có lợi nhuận, nhưng thực tế tổn thất lại lớn hơn nhiều so với lợi ích. Một nền kinh tế toàn cầu hóa dẫn đến một sự tồn tại không bền vững.
Công nghệ là một lựa chọn an toàn hơn. Nó cần nhiều thời gian hơn để phát triển và tiến bộ từ từ.
Thách thức đặt ra cho thế hệ chúng ta là định hình tương lai một cách bền vững với những công nghệ hiện có. Chúng ta thường thấy những công nghệ này được sử dụng bởi các startup và những cá nhân trong các nhóm quyết tâm xây dựng một tương lai đáng giá.
Chương 2: Tiệc tùng như thể đang ở năm 1999
Doanh nghiệp được lập ra để sinh lời, không phải để chịu lỗ. Đơn giản vậy thôi. Thế nhưng, các doanh nghiệp những năm 1990 đã mắc sai lầm khi quên đi sự thật hiển nhiên này. Thoạt nhìn, thập niên 90 dường như là thời kỳ của những bước tiến vượt bậc. Tuy nhiên, cơn sốt internet đã khiến người ta mắc phải những sai lầm ngớ ngẩn, dẫn đến một số thất bại lớn nhất mà nền kinh tế thế giới từng chứng kiến kể từ năm 1929. Thập kỷ này bắt đầu đi xuống sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin. Hoa Kỳ rơi vào suy thoái, Đông Á trải qua khủng hoảng tài chính và Nga đối mặt với khủng hoảng đồng Rúp.
Tại đỉnh cao của kỷ nguyên dotcom, PayPal đã vạch ra một kế hoạch đầy tham vọng nhằm thay thế đồng Đô la Mỹ bằng đồng tiền internet của mình. Ban đầu, người dùng còn chưa hiểu rõ về tiền điện tử. PayPal quyết định chi 10 đô la cho mỗi người đăng ký và thêm 10 đô la nếu họ giới thiệu thành công người khác. Mặc dù đây rõ ràng là một chiến lược không bền vững, họ vẫn thu hút được hàng triệu người dùng và hàng tỷ đô la. Ngoài ra, họ thu một khoản phí nhỏ cho mỗi giao dịch và từ đó kiếm được tiền. Đến cuối thiên niên kỷ, họ đã tích lũy đủ vốn để vượt qua cuộc khủng hoảng sắp tới.
Dần dần, qua kinh nghiệm và thời gian, các doanh nhân tập trung vào những nguyên tắc sau:
· Khởi đầu nhỏ và phát triển dần dần.
· Áp dụng kế hoạch kinh doanh linh hoạt. Thay vì bám chặt vào một kế hoạch cố định, hãy thử nghiệm các hoạt động dựa trên tình hình thực tế.
· Tận dụng sự cạnh tranh. Hiểu rõ khách hàng của mình và xây dựng công ty dựa trên nhu cầu của họ. Làm tốt hơn những doanh nghiệp hiện có.
· Đặt sản phẩm lên hàng đầu. Doanh số chỉ là thứ yếu. Một sản phẩm được quảng cáo rầm rộ nhưng chất lượng kém không thể tồn tại lâu trên thị trường. Hãy biến sản phẩm chất lượng của bạn thành xu hướng thị trường.
Những điểm trên đã trở thành tiêu chuẩn cho việc khởi nghiệp trong ngành. Tuy nhiên, những điều sau đây còn đáng chú ý hơn:
Chấp nhận rủi ro lớn còn hơn là an toàn nhưng tầm thường.
Có kế hoạch dở còn hơn không có kế hoạch nào.
Thị trường cạnh tranh gay gắt sẽ làm giảm lợi nhuận.
Doanh số bán hàng cũng quan trọng không kém gì sản phẩm..
Chương 3: Mọi Công ty Thành công đều Độc đáo
Là một doanh nhân, bạn nên tự hỏi: Điều giá trị nào mà chưa ai nhận ra và cung cấp?
Hãy liên tục đặt câu hỏi này cho đến khi bạn tìm ra câu trả lời. Hoặc, viết nó lên một tờ giấy bằng chữ in đậm và dán lên bức tường đối diện nơi bạn làm việc.
Việc tạo ra nhiều giá trị cho công ty của bạn là chưa đủ. Bạn cũng phải đủ khả năng để khai thác nó. Hãy xem xét các mô hình sau để hiểu rõ hơn:
Cạnh tranh Hoàn hảo (Perfect Competition)
Đây là tình huống bạn phải cạnh tranh không chỉ với khách hàng mà còn với các đối thủ kinh doanh. Trong khi đáp ứng nhu cầu của khách hàng, bạn cũng phải vượt trội hơn các công ty khác. Đồng thời, bạn phải duy trì mức giá tương đương với họ. Điều này có nghĩa là không ai là người dẫn đầu thị trường và không ai nắm giữ toàn bộ quyền lực kinh tế.
Độc quyền (Monopoly)
Ngược lại, độc quyền cho phép bạn bán các sản phẩm độc nhất với mức giá do bạn quyết định. Không có đối thủ cạnh tranh và bạn nắm giữ toàn bộ lợi nhuận thị trường. Ở đây, bạn là người dẫn đầu thị trường. Ví dụ, Google đã thống lĩnh gần như toàn bộ thị trường công cụ tìm kiếm kể từ những năm 2000. Mặc dù Bing và Yahoo có thể được coi là đối thủ cạnh tranh gần nhất, nhưng vẫn không ai có thể sánh được với thành công của Google. Nếu bạn muốn phát triển mạnh mẽ startup của mình, tốt hơn hết là nên hướng tới vị thế độc quyền thay vì tham gia vào cạnh tranh hoàn hảo.
Bạn có thể đang tự hỏi làm thế nào điều này có thể xảy ra. Làm sao những kẻ độc quyền có thể thống trị thị trường và vẫn có lợi nhuận? Sự thật là họ nói dối! Họ nói dối về vị thế thống trị của mình. Để tránh thu hút sự chú ý có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận, họ che giấu nó. Bạn đã bao giờ nghe Google khoe khoang về sự độc quyền của họ chưa? Không, họ sẽ không bao giờ thừa nhận rằng họ là người dẫn đầu thị trường. Thay vào đó, họ đưa ra những tuyên bố vô lý, như họ chỉ là một công ty quảng cáo nhỏ, chiếm chỉ 3% thị trường quảng cáo trực tuyến. Nhưng nếu nhìn kỹ hơn vào lĩnh vực công cụ tìm kiếm, ta sẽ thấy họ thực sự thống trị tới 67% thị trường. Tuy nhiên, bạn sẽ không bao giờ nghe họ công khai tuyên bố về sức mạnh này.
Thông tin là sức mạnh, và trong thế giới kinh doanh hiện đại, quyền năng của tri thức đã trở thành yếu tố quyết định sự thành bại. Tôn Tử nhấn mạnh rằng một nhà lãnh đạo xuất sắc không chỉ là người có thông tin, mà còn là người biết phân tích, diễn giải và chuyển hóa thông tin thành những lợi thế chiến lược vượt trội.
Chúng ta sẽ khám phá nghệ thuật thu thập và sử dụng thông tin tình báo, từ việc xây dựng hệ thống thông tin hiệu quả đến việc áp dụng những bài học then chốt từ “Nghệ Thuật Chiến Tranh”. Đây là hành trình cuối cùng để hiểu sâu sắc về tư duy chiến lược, nơi mỗi thông tin đều có thể trở thành chìa khóa mở ra những cơ hội bất ngờ.
“Nghệ Thuật Chiến Tranh” (The Art of War) là một cuốn sách cổ điển của Tôn Tử (Sun Tzu), một nhà quân sự và triết gia Trung Quốc sống vào khoảng thế kỷ 5 trước Công nguyên. Sách gồm 13 chương, mỗi chương tập trung vào một khía cạnh khác nhau của chiến lược và chiến thuật:
Khảo Luận: Tổng quan về chiến tranh và chiến lược
Tiến Binh: Về việc di chuyển quân đội
Kế Hoạch: Lập kế hoạch chiến dịch
Hình Thế: Đánh giá vị thế và địa hình
Năng Lực: Năng lực của người chỉ huy
Không Chiến: Chiến thuật tác chiến không trực tiếp
Vận Dụng Binh: Sử dụng quân đội một cách linh hoạt
Chín Biến: Các biến đổi trong chiến tranh
Hành Quân: Di chuyển và tiếp vận
Địa Hình: Vai trò của địa hình trong chiến tranh
Chín Tình Thế: Các tình huống chiến thuật
Hỏa Công: Sử dụng chiến thuật tấn công
Sử Dụng Gián Điệp: Vai trò của tình báo
Sách không chỉ là về chiến tranh quân sự mà còn được áp dụng rộng rãi trong kinh doanh, chính trị, và cuộc sống như một cuốn sách về chiến lược và nghệ thuật
⭐ Theo dõi kenkai.vn để không bỏ lỡ các video mới nhất!